کانون فرهنگی تبلیغی راه نور مشهد مقدس
شرف الشمس، دعایی منسوب به امام علی (ع)، جایگاه ویژهای در فرهنگ اسلامی به عنوان یک حرز روحانی با خواص مادی و معنوی متعدد دارد. این مقاله به بررسی روایات پیرامون شرف الشمس میپردازد، با این پرسش که آیا احادیث مشخصی از ائمه (ع) مستقیماً به آن اشاره کردهاند یا خیر، و همچنین به بررسی زمینه روایات مرتبط با فضایل عقیق، سنگ گرانبهایی که به طور سنتی برای حکاکی آن استفاده میشود، میپردازد.
درک مفهوم شرف الشمس:
شرف الشمس که اغلب به عنوان یک ذکر مقدس یا طلسم روحانی توصیف میشود، به طور سنتی بر روی سنگ عقیق زرد یا گاهی بر روی کاغذ زرد و با انجام آداب خاصی حک میشود. اعتقاد بر این است که این دعا شامل اسم اعظم الهی (ن، م، ر، ج، ا، الله) است که به صورت رمزی و با خطی خاص نوشته میشود. زمان ایدهآل برای حکاکی آن، روز نوزدهم فروردین (مطابق با ماه آوریل در تقویم میلادی) در ساعات نجومی خاص است. علاوه بر خود دعا، استفاده از عقیق زرد که خواص ذاتی خود را دارد، به باورها در مورد فواید شرف الشمس، از جمله افزایش رزق و روزی، دفع بلا و شر، محافظت و تسهیل امور مختلف، میافزاید.
بررسی احادیث مرتبط با شرف الشمس و عقیق:
اگرچه احادیث مستقیم و صریحی که منحصراً به دعای شرف الشمس اشاره کنند در مجموعههای حدیثی معتبر شیعه (کتب اربعه: کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و استبصار) یافت نمیشود، روایات متعددی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) بر اهمیت و فضایل استفاده از انگشتر عقیق، به ویژه عقیق زرد، تأکید دارند. از آنجایی که شرف الشمس عمدتاً بر روی عقیق زرد حکاکی میشود، این روایات به طور غیرمستقیم بر ارزش معنوی آن دلالت میکنند. در ادامه به بررسی برخی از این روایات مرتبط میپردازیم:
اهمیت عقیق در روایات اسلامی:
عقیق، به ویژه در رنگهای زرد، سرخ و سفید، در احادیث اهل بیت (ع) به دلیل خواص معنوی و مادیاش بسیار مورد ستایش قرار گرفته است. با توجه به اینکه شرف الشمس به طور عمده بر روی عقیق زرد حکاکی میشود، این روایات بینشی در مورد ارزش ذاتی مرتبط با آن ارائه میدهند:
از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
«هر کس انگشتری از عقیق سرخ، زرد یا سفید به همراه داشته باشد، جز خیر و نیکویی و فراوانی روزی و سلامتی از همه بلاها چیزی نخواهد دید و از شر پادشاه ستمگر و از هر آنچه انسان از آن میترسد و دوری میکند، در امان خواهد ماند.»
این حدیث مستقیماً به خواص عقیق در دفع بلا، افزایش روزی و محافظت در برابر شر اشاره میکند که با فواید منسوب به شرف الشمس همسو است.
پیامبر اکرم (ص) همچنین فرمودند:
«انگشتر عقیق را به دست کنید، زیرا تا زمانی که شخص آن را به همراه داشته باشد، اندوهی به او نخواهد رسید.»
امام صادق (ع) نیز فرمودند:
«انگشتر عقیق را به دست کنید، زیرا مبارک است و دارنده آن عاقبت نیکو و مبارکی خواهد داشت.»
این روایات بر ماهیت فرخنده عقیق و تأثیر مثبت آن بر جنبههای معنوی و مادی زندگی شخص تأکید میکنند.
امام صادق (ع) همچنین فرمودند:
«هر کس انگشتری از عقیق به دست کند، پریشان نخواهد شد و تا زمانی که آن را با خود دارد، اندوهی به او نخواهد رسید.»
این حدیث بر توانایی عقیق در ایجاد آرامش و دفع پریشانی اشاره دارد که با باورها در مورد ایجاد طمأنینه توسط شرف الشمس همخوانی دارد.
روایت دیگری از امام صادق (ع):
«انگشتر عقیق سبب محافظت در سفر است.»
امام علی (ع) نیز فرمودند:
«دو رکعت نماز با انگشتر عقیق برابر در ثواب با هزار رکعت بدون آن است.»
این روایت بر ارزش معنوی استفاده از عقیق در عبادات تأکید دارد.
روایات مشخصاً منسوب به شرف الشمس:
برخی منابع، مانند کتاب «جنة الوافیه» (مصباح کفعمی)، به نقلی از حضرت علی (ع) اشاره دارند که دعای شرف الشمس را به صورت رمزی بر روی سنگ حکاکی کرده و آن را رمز پیروزی در جهاد دانستهاند:
«در برخی از کتابهای علمای شیعه دیدم که این شکل از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است. هنگامی که عازم جهاد بودند و در راه استراحت میکردند، این نقوش را بر روی سنگی تراشیدند و فرمودند: «این رمز پیروزی ماست.»»
با این حال، خود کفعمی در حاشیه کتابش اشاره میکند که سند این روایت به طور کامل به حضرت علی (ع) نمیرسد و ممکن است از اعتبار چندانی برخوردار نباشد. علاوه بر این، برخی از علما مانند مبشر کاشانی، شرف الشمس را جزئی از علوم غریبه میدانند و معتقدند که در منابع حدیثی اولیه اثری از آن یافت نمیشود و شهرت آن به قرون اخیر بازمیگردد.
احادیث مرتبط با انگشتر در دست راست:
یکی از آداب مرتبط با استفاده از شرف الشمس، قرار دادن انگشتر آن در دست راست است که در روایات متعددی مورد تأکید قرار گرفته است:
امام کاظم (ع) فرمودند:
«امام علی (ع) انگشتر را در دست راست میکردند، زیرا ایشان پس از حضرت محمد (ص) امام اصحاب یمین بودند.»
این حدیث بر اهمیت استفاده از انگشتر عقیق (و به تبع آن شرف الشمس) در دست راست تأکید دارد.
روایات کلی درباره دعاها و حرزها:
اگرچه به طور مستقیم به شرف الشمس اشاره نمیکنند، احادیث کلی درباره قدرت و خواص دعاها و حرزهای محافظتی نیز میتوانند مرتبط دانسته شوند. برای مثال، حجت الاسلام عبدالعلی گواهی به نقل از آیت الله بهجت فرمودند:
«هر دعایی در مرتبه خود خواصی دارد… ما دعاهایی در دسترس داریم که انواع بلاها را کم یا رفع میکند و بیشتر حوادث شر را از ما دور میگرداند.»
این نقل قول، هرچند به طور خاص به شرف الشمس اشاره نمیکند، بر ارزش دعاها و نقوش حکاکی شده مانند شرف الشمس در دفع بلاها تأکید دارد.
خواص شرف الشمس در روایات و باورها:
بر اساس منابع اسلامی و باورهای رایج، شرف الشمس و عقیق زرد به دلیل ترکیب دعای حکاکی شده و خواص ذاتی عقیق، فواید متعددی دارند که برخی از آنها عبارتند از:
افزایش رزق و روزی: در بسیاری از منابع، از جمله «السحاب اللئالی» تألیف سید عبدالله بوشهری، آمده است که شرف الشمس در دفع فقر و افزایش روزی مؤثر است.
دفع بلا و شر: روایات متعدد از پیامبر (ص) و امام صادق (ع) بر نقش عقیق در دفع بلایا و حفاظت از شر تأکید دارند.
آرامش و طمأنینه: حدیث پیامبر (ص) مبنی بر ایجاد آرامش در خانه با استفاده از عقیق، به شرف الشمس نیز تعمیم داده میشود.
سلامتی و درمان بیماریها: برخی منابع به خواص درمانی عقیق زرد، مانند بهبود گوارش و تقویت سیستم گردش خون، اشاره دارند.
گشایش امور: شرف الشمس به عنوان دعایی برای رفع موانع و تسهیل امور مختلف، به ویژه در ازدواج، در باورهای عامه مطرح است.
دیدگاه علما درباره شرف الشمس:
دیدگاههای علما درباره شرف الشمس متفاوت است:
موافقان: علمایی مانند شیخ بهایی، حسن زاده آملی و کفعمی به ارزش شرف الشمس اشاره کردهاند. به عنوان مثال، شیخ بهایی در کتاب «سر المستتر» به نقوش شرف الشمس پرداخته است.
منتقدان: برخی علما معتقدند که شرف الشمس از علوم غریبه است و سندیت قوی در احادیث اولیه ندارد. مبشر کاشانی تأکید میکند که این موضوع در کتب متقدمین یافت نمیشود.
آیت الله بهجت: ایشان به طور کلی درباره دعاها فرمودهاند که هر دعایی خواص خود را دارد، اما نظر مستقیمی درباره شرف الشمس ارائه نکردهاند.
آداب حکاکی و استفاده از شرف الشمس:
برای بهرهمندی از خواص شرف الشمس، رعایت آداب خاصی توصیه میشود:
زمان حکاکی: روز نوزدهم فروردین در ساعات نجومی خاص.
حکاک: فردی پاک، با وضو و آگاه به آداب حکاکی باشد.
جنس سنگ: عقیق زرد بدون رگه و با کیفیت بالا.
نحوه استفاده: بهتر است انگشتر در دست راست و در روزهای شنبه یا چهارشنبه استفاده شود.
ایمان و اعتقاد: خواص شرف الشمس به باور قلبی فرد بستگی دارد و نباید جایگزین توسل به خداوند و ائمه (ع) شود.
در پایان:
شرف الشمس به عنوان دعایی منسوب به حضرت علی (ع) که بر عقیق زرد حکاکی میشود، از جایگاه ویژهای در فرهنگ اسلامی برخوردار است. اگرچه احادیث صریحی درباره خود دعای شرف الشمس در منابع اولیه یافت نمیشود، روایات متعدد درباره عقیق و خواص آن، ارزش معنوی و مادی شرف الشمس را تقویت میکنند.
ائمه اطهار (ع) بر استفاده از عقیق به دلیل برکت، دفع بلا، افزایش رزق و ایجاد آرامش تأکید کردهاند و این خواص با ادعاهای مربوط به شرف الشمس همخوانی دارند. با این حال، باید توجه داشت که شرف الشمس تنها یک ابزار معنوی است و ایمان به خداوند و توسل به ائمه اطهار (ع) اساس برآورده شدن حاجات است. برای استفاده از شرف الشمس، رعایت آداب حکاکی و خرید از منابع معتبر توصیه میشود تا از اصالت و اثرگذاری آن اطمینان حاصل شود.
