اختلال شخصیت خود شیفته ( به انگلیسی : Narcissistic personality disorder ) به اختصار NPD نوعی اختلال شخصیت است که باعث می شود فرد خودش را بزرگ و مهم بداند و به شکلی اغراق آمیز احساس لیاقت و توانایی کند. خودشیفتگی میتواند در سطوح گسترده ای از کم تا زیاد نمود پیدا کند و حتی گاهی با غرور اشتباه گرفته شود ، خود شیفتگی در برخی موارد می تواند به نفع پیشرفت فرد باشد ولی زمانی تبدیل به اختلال می شود که باعث سوء استفاده و آسیب دیدن اطرافیان فرد شود.
در طبقه بندی اختلالات شخصیت از نظر روانپزشکی ، شخصیت خود شیفته در کنار شخصیت مرزی ، ضد اجتماعی و نمایشی در دسته ب ، قرار می گیرد.
ویژگی اصلی این اختلالات شخصیت ، هیجانی و تکانشی بودن آن ها است.
بر اساس طبقه بندی اتو کرنبرگ ، خودشیفتگی به دو صورت خود شیفتگی و خودشیفتگی وخیم طبقه بندی می شود که نوع وخیم آن شدید تر و آسیب زا تر است.
خود شیفتگی بدخیم چیست؟
خود شیفتگی وخیم نوعی نوخد شیفتگی شدید است که در آن فرد دارای تمایلات ضد اجتماعی ، صفات مرزی ، رفتار بسیار سادیستی ، فقدان فرایند انتقاد از خود ، فقدان وجدان و فقدان احساس گناه است.
این اختلال شخصیت برای اولین بار توسط روانکاو آمریکایی – اتریشی ، اتو اف کرنبرگ تعریف شد. با وجودی که امروزه این نوع اختلاف شخصیت در طبقه بندی روانشناختی قرار نمی گیرد ولی وجود این ویژگی ها در افراد مختلف تایید شده است.
به عقیده کرنبرگ بسیاری از قاتلان و افرادی که بدون دلیل مشخص رفتارهای ضد اجتماعی انجام میدهند در این طبقه بندی قرار می گیرند.
تمایلات ضد اجتماعی ، اعمال ظالمانه و وحشیانه و استفاده مرتب از خشونت در این افراد بسیار بارز است که با عدم احساس گناه همراه است.
ویژگی های خود شیفتگی وخیم
افراد خود شیفته وخیم مانند دیگر خود شیفته ها خود محور هستند و فقط دیدگاه ، خواسته ها و افکار خود را می بینند و توجهی به خواسته ها و دیدگاه دیگران ندارند ولی علاوه بر ویژگی های مشترک با افراد خود شیفته ویژگی های شخصیت ضد اجتماعی ، گرایش به آزار دیگران و فقدان همدلی در آن ها دیده می شود به همین دلیل ممکن است گاهی با افراد سایکوپت اشتباه گرفته شوند.
در این افراد ممکن است مانند افراد پارانوئید ، سوء ظن هایی دیده شود. فرد خود شیفته وخیم ، به شدت سعی میکند دیگران را کنترل کند و راه خودش را پیش می برد و برایش مهم نیست در این مسیر به چه کسی آسیب برساند.
این افراد دنیا را سیاه و سفید می بینند مثلا افراد را به دو گروه دوست و دشمن تقسیم می کنند ولی دیدگاهشان قابل تغییر است و فردی که در ابتدا به عنوان دوست می شناخته اند بعد از مدتی کلا به شکل دشمن می بینند.
این افراد می خواهند به هر قیمتی شده برنده باشند و از شکست و ناکامی شان جلوگیری میکنند حتی اگر به قیمت ایجاد درد ، ناکامی و غم زیاد برای دیگران باشد.
این افراد برای دفاع از خود بزرگ منشانه شان ، دروغ می گویند و اگر سعی کنید با شواهد واقعی دروغشان را اثبات نمایید به شدت عصبی می شوند.
از نظر کرنبرگ شخصیت خود شیفته وخیم ، ترکیبی از شخصیت خود شیفته و شخصیت ضد اجتماعی است . خود بزرگ بینی ، گرایش به خودستایی و بزرگ جلوه دادن توانایی ها مهم ترین عاملی است که باعث تفکیک شخصیت خود شیفته وخیم از شخصیت ضد اجتماعی می شود.
درمان خودشیفتگی بدخیم, خودشیفتگی یا نارسیسیسم بدخیم, عوامل موثر در خودشیفتگی بدخیم
خصوصیات افراد با خودشیفتگی بدخیم
سایر ویژگی های خودشیفتگی وخیم عبارتند از :
1 – احساس اهمیت زیاد به عنوان مثال اغراق در دستاوردها و توانایی ها ، یا احساس برتر بودن نسبت به دیگران بدون دستاورد متناسب
2 – فرد با خیالات موفقیت نامحدود ، قدرت خیالی ، زیبایی یا مورد علاقه بودن سرگرم می شود.
3 – فرد احساس می کند خاص و منحصر به فرد است و فقط توسط افراد خاص دیگر و مقامات بالا درک می شود و میخواهید فقط با آنها ارتباط برقرار کند.
4 – به دنبال تحسین بیش از حد از جانب دیگران است .
5 – غالبا پرمدعا بوده و انتظاراتی نامعقول از دیگران دارد .
6 – برای رسیدن به اهداف خود از دیگران سوء استفاده میکند .
7 – به هیچ عنوان احساس همدلی ندارد و تمایلی به شناخت احساسات دیگران نشان نمی دهد.
8 – به دیگران حسادت میکند یا معتقد است دیگران به او حسادت میکنند.
9 – رفتار و نگرش متکبرانه دارد.
روش برقراری ارتباط با افرد خودشیفته وخیم
افراد خود شیفته وخیم فقط به خودشان توجه دارند ، پرخاشگر و حساس هستند ، بدگمان و حسودند و ممکن است به شما آسیب برسانند ، اگر قصد ادامه ارتباط با چنین فردی را دارید باید بدانید که ارتباط با این افراد کار سختی است و اگر احساس میکنید امکان دارد به شما آسیب برسانند، ارتباطتان را محدود کنید و تا حد ممکن از او دور شوید.
مرز بندی مشخصی با این افراد داشته باشید ، با وجودی که این اشخاص مرزهای ضعیفی در روابطشان داند و وقتی شما بخواهید مرزی تعیین کنید رنجیده خاطر می شوند ولی برای حمایت از خودتان این رفتار ضروی است.
اگر میخواهید با آنها مخالفت کنید یا انتقاد کنید نباید در حضور دیگران و با لحن انتقادی شدید باشد. انتقاد شدید از این افراد در حضور دیگران باعث عصبی شدن و رفتارهای تکانشی و تلافی جویانه خواهد شد.
از آنها انتظار تغییر نداشته باشید و سعی نکنید تغییرشان دهید چون در برابر تلاش شما مقاومت میکنند.
اگر مجبور به ارتباط با چنین فردی هستید سعی کنید با سایر افرادی که حامی شما هستند ، ارتباط نزدیکی داشته باشید تا بخشی از رنجی که آن فرد به شما وارد میکند ، کاهش پیدا کند.
درمان خودشیفتگی وخیم
با وجودی که خود شیفتگی وخیم در اغلب موارد غیر قابل درمان است و حتی احتمال مراجعه این افراد برای درمان کم است ولی ممکن است به دلیل تاثیر منفی رفتارشان روی زندگی شخصی و مشکلات ایجاد شده با همکاران ، دوستان ، خانواده یا شریک عاطفی برای درمان مراجعه کنند.
این افراد معمولا از اشتباه بودن رفتارشان بی خبرند و به دلیل پیامدهای ناشی از رفتارشان ممکن است دچار افسردگی ، تحریک پذیری و مشکل در مدیریت خشم داشته باشند و به این دلایل برای درمان مراجعه کنند.
در این موارد میتوان از جلسات درمانی برای کمک به ایجاد بین فردی قوی تر و کمک برای تنظیم هیجانات استفاده نمود. افراد خود شیفته وخیم بعد از درمان و بستری تغییری نمیکنند و بهبود نمیابند ضمن این که نگرشی تحریک آمیز و تهدید آمیز نیست به پزشکان دارند.
از نظر کرنبرگ ، افرادی که در طبقه بندی خودشیفتگان وخیم قرار می یگرند رفتاری کاملا غیر قابل پیش بینی داشته و درمان آن ها با ابزارهای روانشناختی یا روانپزشکی غیر ممکن است.