کانون فرهنگی تبلیغی راه نور مشهد مقدس
خمس مال یکی از مهمترین واجبات مالی در فقه شیعه است که بر اساس آیه ۴۱ سوره انفال و روایات معتبر، بر سود سالانه و مازاد دارایی واجب میشود. پرداخت بهموقع خمس نه تنها اموال را پاک میکند، بلکه طبق روایات، برکت رزق، دوری از فقر و بخشش گناهان را به همراه دارد. اما در دنیای پیچیده اقتصادی امروز، محاسبه دقیق خمس نیازمند آگاهی از نکات فقهی است.
در این راهنمای جامع، ۱۰ نکته کلیدی محاسبه خمس مال را بر اساس فتاوای مراجع تقلید (مانند آیتالله سیستانی، مکارم شیرازی و وحید خراسانی) بررسی میکنیم. همچنین جدول محاسبه خمس، مثال عملی و نرمافزارهای معتبر را معرفی میکنیم تا این واجب را بدون اشتباه ادا کنید.
خمس چیست و چرا واجب است؟
خمس (یکپنجم) بر هفت مورد واجب است، اما تمرکز اصلی بر سود سالانه (کسب، تجارت، حقوق، کشاورزی) است.
آیه قرآن: «وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ…» (انفال/۴۱)
خمس به دو بخش تقسیم میشود:
- سهم امام (ع): ۳/۵ (برای مصارف حکومتی، فقرا و امور دینی)
- سهم سادات: ۲/۵ (برای سادات نیازمند)
در غیبت امام زمان (عج)، سهم امام به مرجع تقلید واریز میشود.
۱۰ نکته کلیدی محاسبه خمس مال (بر اساس فتاوای مراجع)
۱. انتخاب مرجع تقلید: اولین و مهمترین گام
- بدون مرجع، محاسبه خمس باطل است.
- برای تجار، سرمایهگذاران و صاحبان املاک، فتوای مرجع در مورد مؤونه، سرمایه در گردش و املاک درآمدزا حیاتی است.
- توصیه: از سایت رسمی مرجع (مثل sistani.org) یا دفتر استفتائات استفاده کنید.
۲. سال خمسی: تقویم مالی معنوی شما
- مبدأ: اولین درآمد قابل توجه (حقوق، سود تجارت، برداشت محصول)
- مدت: ۱۲ ماه کامل (شمسی یا میلادی)
- مثال: اولین حقوق در ۱۵ تیر → سال خمسی: ۱۵ تیر تا ۱۴ تیر سال بعد
- اگر خمس گذشته پرداخت نشده؟ → با مرجع مصالحه کنید.
۳. پرداخت اقساطی: راهحل نقدینگی کم
- اکثر مراجع (از جمله سیستانی) اقساط را مجاز میدانند.
- شرط: مصالحه با مرجع + تعیین تعداد قسط
- مثال: خمس ۱۵ میلیون → ۳ قسط ۵ میلیونی
هشدار: تأخیر بدون مجوز → مال غصبشده و استفاده حرام
۴. مؤونه سال: فقط مخارج ضروری کسر میشود
مؤونه شامل:
- خوراک، پوشاک، مسکن، درمان، تحصیل، حملونقل
- ملاک: شأن عرفی (نه تجملاتی)
- کسر نمیشود: خرید ماشین لوکس، سفر تفریحی غیرضروری
فرمول محاسبه:
درآمد کل سال – مؤونه سال – بدهیهای سال = مازاد مشمول خمس
خمس = مازاد × ۲۰%
۵. خمس فقط بر سود، نه اصل سرمایه
- اصل سرمایه (مثل ۱۰۰ میلیون سرمایه اولیه) → خمس ندارد
- سود سالانه (مثل ۳۰ میلیون سود) → پس از کسر مؤونه → خمس دارد
- املاک: خانه مسکونی اصلی → مؤونه | خانه دوم درآمدزا → خمس دارد
۶. فهرست داراییها: همه چیز را ثبت کنید
در پایان سال خمسی، این موارد را بررسی کنید:
| دارایی | مشمول خمس؟ | توضیح |
|---|---|---|
| پول نقد و حساب بانکی | ✅ | مازاد بر مؤونه |
| طلا و جواهرات | ✅ | مگر در حد زینت عرفی زنان |
| سهام و صندوق | ✅ | سود سالانه |
| خانه مسکونی | ❌ | اگر ضروری باشد |
| ماشین شخصی | ❌ | اگر برای کار ضروری |
| کالای انباری (تجارت) | ✅ | حتی اگر نفروشید |
۷. نیت قربت: شرط صحت خمس
- نیت باید خالص برای خدا باشد.
- فرار از خمس با هبه یا فروش صوری → باطل و گناه کبیره
۸. توزیع خمس: کجا بپردازیم؟
- سهم امام: به وکلای مرجع (مثل صندوقهای معتبر)
- سهم سادات: به سادات فقیر (با شرایط زکات)
- نرمافزار پیشنهادی: اپ خمسیار (مورد تأیید برخی مراجع)
۹. اشتباهات رایج (و راهحل)
| اشتباه | راهحل |
|---|---|
| محاسبه خمس بر اصل سرمایه | فقط سود سالانه |
| فراموشی کسر مؤونه | فهرست مخارج سالانه تهیه کنید |
| عدم تعیین سال خمسی | از اولین درآمد شروع کنید |
| پرداخت ناقص | با مرجع مصالحه کنید |
۱۰. برکت خمس: چرا پرداخت کنیم؟
- روایات: «خمس، مال را پاک میکند و رزق را زیاد»
- جامعه: کمک به فقرا و عدالت اجتماعی
- تجربه عملی: بسیاری از خمسدهندگان از گشایش مالی گزارش میدهند
مثال عملی محاسبه خمس (کارمند با حقوق ماهانه)
| مورد | مبلغ (تومان) |
|---|---|
| حقوق سالانه | ۱۲۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| مؤونه (خوراک، مسکن، درمان و…) | ۹۵,۰۰۰,۰۰۰ |
| بدهی قسط وام | ۵,۰۰۰,۰۰۰ |
| مازاد مشمول خمس | ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| خمس پرداختی (۲۰%) | ۴,۰۰۰,۰۰۰ |
ابزارهای کمکی محاسبه خمس
- اپلیکیشن خمسیار (اندروید/iOS) – تأییدشده توسط برخی دفاتر
- اکسل محاسبه خمس (رایگان در سایتهای معتبر)
- دفترچه یادداشت سالانه + مشورت با وکیل مرجع
سخن پایانی: خمس، سرمایه آخرت شماست
محاسبه خمس با نظم، آگاهی و نیت خالص نه تنها واجب را ادا میکند، بلکه برکت مادی و معنوی میآورد. هر سال، جلسه خانوادگی بررسی مالی برگزار کنید و از مرجع تقلید استفتا بگیرید.
